پیت ماس چیست؟
پیت ماس چیست؟
در این مقاله به بررسی پیت‌ماس میپردازیم.
شاید بارها اسم پیت ماس، کوکوپیت و پرلیت به گوشتون خورده ولی دقیقا نمی دونین اینا چی هستن و چه کاربردهایی دارن. در این صفحه هرچیزی که لازمه دربارش رو بدونین براتون توضیح دادیم. در ابتدای صفحه توضیحات کلی داده شده و هرچی به انتها نزدیک تر بشین با جزییات بیشتری روبه رو میشین. اول ببینیم اصلا این ماده چیه؟
لیست مطالب
تعریف
به زبان ساده پیت ماس یک نوع خاک گلدان است. ظاهری شبیه به کود دارد و معمولا به رنگ سیاه در بازار دیده می شود.
پیت ماس درواقع خزه مرده ای هستش که مراحل اولیه تجزیه شدن را رد کرده است. خزه ها گیاهانی بسیار سرسخت هستند که در شرایط اب و هوایی سرد و خشک میتوانند رشد کنند و پس از مردن روی هم انباشته میشوند. پس از هزاران سال از انباشته شدن خزه های مرده بر روی یکدیگر باتلاق های خزه ای تشکیل میشوند. رشد خزه ها بر روی این باتلاق ها متوقف نمیشود! لذا همواره سطح بالای باتلاق های خزه ای پوشیده از خزه‌های جوان میباشد و خزه‌های مرده به درون باتلاق فرو‌میروند. این باتلاق های خزه ای را خشک میکنند و خزه های مرده درون آن را بسته بندی میکنن و روی بسته ها مینویسن پیت ماس! بله، دقیقا همینه.
در ادامه ۱۰ حقیقت درباره پیت ماس بهتون میگم که اگه حوصله خوندن مطالب طولانی رو ندارین, با کمترین زمان, بیشترین اطلاعات رو کسب کنین.
10 حقیقت درمورد پیت ماس که شاید نمیدانستید:
۱. پیت‌ماس قابل تولید نیست!
پیت‌ماس قابل تولید توسط انسان نیست. بلکه مناطق بسیار محدود و خاصی در جهان وجود دارن که ازشون پیت ماس برداشت میکنن. پس پیت‌ماس ایرانی نداریم چون تو ایران معدن پیت‌ماس نداریم.
۲. پیت ماس مثل تانکر ذخیره آب هستش!
پیت‌ماس تا ۲۵ برابر وزن خودش اب ذخیره میکنه، و این آب رو به مرور از دست میده و بستر کشت رو مرطوب نگه میداره.
۳. پیت ماس مواد معدنی رو ذخیره میکنه!
الیاف پیت‌ماس این قابلیت رو دارن که مواد معدنی رو درون خودشون ذخیره کنن. در حالت عادی با ابیاری بستر کشت مقدار زیادی از مواد معدنی داخل بستر در آب حل میشن و از دسترس گیاه خارج میشن. یا وقتی کود رو در آب مخلوط میکنین و به گیاه میدین بخش بزرگی از کود از بستر عبور میکنه و همراه آب از کف گلدون خارج میشه. الیاف پیت‌ماس این مواد معدنی رو همراه اب در خودشون ذخیره میکنن و به مرور در اختیار ریشه گیاه قرار میدن.
۴. پیت‌ماس طبیعی ذاتا مواد معدنی نداره!
پیت‌ماس طبیعی پس از استخراج، حاوی مواد معدنی زیادی نیست، مگر اینکه در مرحله فراوری بهش مواد معدنی اضافه کنن که اصطلاحا میگن پیت‌ماس غنی شده. طبیعتا پیت‌ماس غنی شده قیمت بالاتری نسبت به نوع غنی نشده داره.
۵. پیت ماس اسیدی هستش!
پیت‌ماس بستر کشت رو اسیدی میکنه و برای گیاهان اسیدی دوست، مناسب هستش. توجه کنین اگر گیاه شما بازی دوست هستش باید پیت‌ماس رو با مواد بازی دیگه ترکیب کنین تا ph بستر رو بالا ببرین.
۶. پیت‌ماس به تنهایی در بستر کشت استفاده نمیشه!
اگر پیت‌ماس رو به تنهایی برای بستر کشت استفاده کنین عملا یک باتلاق درست کردین که ریشه گیاه نمیتونه داخلش تنفس کنه. (اگه نمی دونستین ریشه گیاه نیاز به هوا داره مقاله تنفس ریشه گیاه رو بخونین.) معمولا پیت ماس با پرلیت یا کوکوپیت یا خاک برگ مخلوط میشه و بین ۱/۳ تا ۲/۳ بستر کشت رو شامل میشه.
۷. پیت ماس متراکم نمیشه!
این خاصیت نه تنها شدیدا وضعیت خاک بستر رو بهبود میبخشه، بلکه باعث میشه تا سال ها نیازی به تعویض خاک بستر نداشته باشین. عدم تراکم پیت‌ماس ضمانت تهویه مناسب بستر کشت و سلامت ریشه گیاه هستش.
۸. پیت‌ماس ضد باکتری و قارچ کش طبیعی هستش!
در جنگ های جهانی اول و دوم برای بهبود وضعیت ضخم های سربازان از پیت‌ماس استفاده میکردن. چون هم زخم هارو مرطوب نگه میداشت، هم ضد باکتری و قارچ بود و مانع عفونت ضخم ها میشد. این ویژگی، پیت‌ماس رو برای تولید نشا ایده آل کرده است. چون چالش بزرگ این تولید کننده ها مبارزه با بیماری ها و قارچ در دوران اولیه رشد گیاه هستش.
۹. پیت ماس طبیعی ذاتا هیچگونه تخم علف هرز یا آفت نداره!
محیط اسیدی که پیت‌ماس در اون قرار داشته عاری از هرگونه علف های هرز و افات هستش. البته بعد از مخلوط پیت‌ماس با مواد دیگر در بستر کشت ph بستر تغییر میکنه و شرایط عوض میشه. منتها در مقایسه با سایر اصلاح کننده های بستر کشت این یک مزیت محسوب میشه. مثلا معمولا کامپوست ها حاوی تخم علف هرز و آفات هستن و برای نشا کاری استفاده نمیشن.
۱۰. معادن پیت‌ماس منابع تجدید ناپذیر هستن!
از انجا که تجزیه پیت‌ماس در شرایط بی هوازی صورت میگیره این فرایند بسیار آهسته هستش. سالیانه فقط ۱ میلیمتر به عمق معادن پیت‌ماس اضافه میشه، لذا هزاران سال طول میکشه تا یک معدن پیت‌ماس به وجود بیاد. از این رو در دسته منابع تجدید ناپذیر طبقه بندی میشه.
پیت ماس سفید، قهوه ای یا سیاه!
همان‌طور که گفته‌شد با گذشت‌زمان باتلاق‌های خزه عمیق‌تر شده‌اند و عمق معادن پیت ماس به‌مرور افزایش یافته‌است. قسمت های سطحی مدت زمان کمتری تحت پروسه تجزیه شدن بوده اند. رنگ روشن تر و قدمت کمتری دارند. عمیق ترین قسمت معدن دارای تیره ترین رنگ می باشد و هزاران سال قدمت دارد. بر همین اساس پیت‌ماس به سه گروه سفید، قهوه ای و سیاه دسته بندی میشود، البته پیت‌ماس با رنگ سفید وجود خارجی ندارد و این تنها یک اصطلاح رایج می باشد که به قسمت سطحی معادن پیت ماس اطلاق میشود و رنگ واقعی آن طبق عکس قهوه ای روشن می باشد.
قسمت های میانی معدن رنگ قهوه ای تیره دارند که در دسته پیت ماس قهوه ای طبقه بندی میشوند، در انتها نیز رنگ پیت‌ماس بسیار تیره میشود و به آن پیت‌ماس سیاه میگویند. هرکدام از این دسته ها کاربرد مخصوص خود را دارند که در مقاله تفاوت کاربرد انواع پیت ماس می توانید اطلاعات بیشتری کسب کنید.
مصارف پیت ماس
خاک گلدان
تولید کنندگان گل‌و گیاه معمولاً پیت‌ماس رو جهت اصلاح خاک در مخلوط با خاک برگ استفاده می کنند. از آنجا که پیت‌ماس ph اسیدی دارد برای گیاهان اسیدی دوست مانند بلوبری ها ایده آل هستش. برای گیاهانی که بستر کشت با ph بازی نیاز دارند کامپوست گزینه بهترین میباشد. از انجا که کامپوست استریل نمی باشد و ممکنه الودگی داشته باشه، در صورت تمایل به استفاده از پیت‌ماس برای این گیاهان باید از تعدیل کننده های ph بستر استفاده نمود. در صورت علاقه به مطالعه درباره نحوه تعدیل ph بستر کشت کلیک کنید.
از سوی دیگر پیت ماس متراکم نمیشود و همواره موجب زهکشی مناسب و هوادهی مناسب ریشه گیاه میشود، لذا میتوان خاک گلدان را تا زمانی که فضای کافی برای رشد ریشه گیاه دارد تعویض نکرد.
تولید نشا و مرحله جوانه زنی (seedling)
بهترین گزینه برای تولید نشا استفاده از ترکیب پیت‌ماس و کوکوپیت میباشد. هر گیاهی در اولین مرحله زندگی خود بیشترین آسیب پذیری نسبت به بیماری ها و قارچ را دارد. همواره ایجاد محیطی استریل و عاری از بیماری یک چالش برای تولیدکنندگان نشا بوده است تا بتوانند طلفات را به حداقل برسانند. پیت‌ماس از یک سو ذاتا دارای میکروارگانیسم های مضر، تخم افات و علف های هرز نمی باشد، از سوی دیگر خاصیت ضد قارچی دارد. این ویژگی ها پیت ماس رو ماده ای بسیار ارزشمند برای تولید نشا میکنند و در واقع همین ویژگی موجب شد تا با ظهور پیت‌ماس در کشاورزی تحولی بزرگ به وجود بیاید.
چالشی دیگری که در تولید نشا وجود دارد ابیاری گیاهان و تعداد دفعات دقیق ابیاری می باشد. در بسترهای کشت معمولی باید سیکل مناسبی بین مرطوب بودن و خشک بودن ایجاد کرد تا گیاه علاوه بر جذب اب فرصت هواخوردن و تنفس هم داشته باشه. از انجا که پیت‌ماس تا ۲۵ برابر وزن خودش اب ذخیره میکنه میتونه بستر رو برای مدت بسیار طولانی تری مرطوب نگه داره و به مرور به ریشه گیاه ابرسانی کنه، همزمان ساختار متخلخل پیت ماس شرایط تنفس ریشه گیاه رو فراهم میکنه، در نتیجه تعداد دفعات ابیاری شدیدا کاهش پیدا میکنه و کنترل سیکل ابیاری-تنفس ریشه گیاه خیلی ساده تر انجام میشه.
کشت هیدروپونیک:
در کشت هیدروپونیک از ترکیب پیت‌ماس و پرلیت و کوکوپیت استفاده میکنند. درصد ترکیب این مواد بستگی به شرایط محیطی منطقه کشت و نوع گیاه متفاوت می باشد که بحثی بسیار تخصصی در حوزه بستر کشت هستش. ولی به صورت قانون سر انگشتی هرچه اب و هوای منطقه خشک تر باشد باید مقدار بیشتری از پیت‌ماس استفاده نمود. هرچه ریشه گیاه تنفس بیشتری لازم داشته باشد مقدار بیشتری از پرلیت باید استفاده کرد.
پاک سازی آب دریا و اقیانوس:
پیت ماس بعلت قدرت آن در جذب مایعات معروف است لذا برای جمع آوری آلودگی های نفتی استفاده می شود. در واقع چون چگالی آن از چگالی آب دریا کمتر میباشد روی سطح آب شناور می شود. از طرفی مواد روغنی و نفتی بسیار سریع تر از آب به آن جذب میشوند. این کاربرد پیت ماس در کشور های حوزه خلیج فارس مانند روسیه مرسوم تر است. آنها در محل آلودگی مقدار زیادی پیت ماس را روی سطح آب ریخته و سپس آنرا از روی سطح آب براحتی جمع آوری میکنند چون جمع آوری پیت ماس از روی سطح دریا بسیار آسان تر از جمع آوری نفت و روغن از روی آب است.
برای مشاهده منبع کلیک کنید
استفاده در اصطبل:
برخی قسمت های معادن پیت ماس را که دیگر کاربرد کشاورزی نداشته و قدرت جذب آب بالایی ندارد را بعنوان خاک کف اصطبل اسب ها به فروش میرسانند. این نوع پیت ماس بعلت نرم بودن، میتواند بستری مناسب جهت خواب حیوان بوجود آورد از طرفی چون دارای منافذ خالی است مثل عایق حرارتی عمل کرده و حیوان را از سرما حفظ میکند.
در حال حاضر برخی تولید کنندگان پیت ماس در روسیه این مواد را با نام پیت هورس hourse peat به فروش میرسانند.
تاریخچه :
برای قرن‌ها در اروپای شمالی پیت‌ماس خشک‌شده بعنوان سوخت فسیلی برای گرمایش خانه‌ها و پخت‌و‌پز استفاده میشد. بعد از پیدایش و رواج استفاده از نفت و گاز، استفاده از پیت‌ماس به عنوان سوخت منسوخ شد. خاصیت ضد باکتری و قارچی پیت ماس موجب شد در جنگ های جهانی اول و دوم برای بهبود وضعیت ضخم های سربازان استفاده شود. در دهه 1940 پیت‌ماس به کشاورزی ورود کرد و برای اصلاح ساختار خاک در مناطق خشک مورد استفاده قرار گرفت. امروزه پیت‌ماس به عنوان بستر کشت مناسب هیدروپونیک، تولید نشا و تولید قارچ بسیار پرکاربرد میباشد.
معادن پیت ماس در چه کشورهایی هستش:
مناسب ترین منطقه برای ایجاد باتلاق های خزه ای در مدار شمالی کره زمین قرار دارد. بیشتر این باتلاق ها در مدار 81 درجه شمالی کره زمین تشکیل شده اند. در جایی که جنگل‌های سوزنی برگ یا دشت های مرطوب (moist tundra areas) وجود دارند. 60 درصد از باتلاق های خزه ای کره زمین در کانادا ، 25 درصد در لیتوانی و 15 درصد دیگر در کشورهای آلمان، نروژ، هلند، سوئد و فنلاند می باشد.
نگاهی علمی تر به پیت ماس:
تا کنون 380 گونه خزه در جهان شناسایی و ثبت شده است! یکی از این گونه ها اسفگنام (sphagnum) نام دارد. عمده معادن پیت‌ماس از این همین گونه خزه تشکیل شده اند به طوری که اصطلاح پیت‌ماس و اسفگنام در محافل علمی به جای یکدیگر استفاده میشوند. پیت (peat) به هرگونه بقایای گیاهی در حال تجزیه شدن اطلاق میشه. ماس (moss) به معنای خزه هستش و شامل همون 380 گونه شناسایی شده هستش. پیت‌ماس (PeatMoss) به خزه های اسفگنام که در باتلاق های خزه ای (peat bugs) انباشته و تجزیه شدن اطلاق میشه. اگر علاقه دارید جزییات علمی این نوع خزه و مراحل تشکیل و گسترشش رو به طور کامل بخونین بهترین منبع پیج زبان انگلیسی ویکی پدیا درباره sphagnum هستش.
مراحل استخراج:
برای استخراج پیت‌ماس باید اب باتلاق های خزه ای رو تخلیه کرد. برای این کار ابتدا کانال هایی در اطراف باتلاق حفر میکنند و اب سطحی معدن رو تخلیه میکنن. در مرحله بعدی با ایجاد یک شبکه کانال در سراسر باتلاق و با استفاده از پمپ های قدرتمند اقدام به تخلیه اب باتلاق مینمایند. سپس با استفاده‌از لودر پیت ماس رو جهت خشک‌تر شدن و بسته‌بندی به‌داخل مکانی‌مسقف منتقل میکنند. در این مرحله می توان با افزودن مواد معدنی مثل فسفات و… محصول نهایی را غنی نمود که البته این کار اختیاری می باشد.